1 tangata Māori o te hunga 5 e mōhio ana ki te kōrero i Te reo Māori

Tata ki te 1 tangata Māori pakeke o te hunga e 5 e kī ana he matatau rātou ki te kōrero i te reo Māori, ā, kotahi hautoru i kī i te mārama tonu rātou ki te whakarongo, e ai ki te kōrero a Tatauranga Aotearoa, i tēnei rā.

Neke atu i te haurua o te hunga Māori o te motu i whai pūkenga ki te kōrero i Te reo Māori. He āhua rite tēnei ki te ōrau i whakaaturia e Te Kupenga 2013.

I kohia ngā raraunga mō Te reo Māori mā roto i Te Kupenga 2018, te tirohanga a Tatauranga Aotearoa ki te toiora Māori, i whakautua e ngā tāngata takitahi tata atu te tokomaha ki te 8,500, he momo iwi Māori, he uri Māori rānei, te katoa.

He rerekē anō te ōrau o te hunga i āhua matatau ki te kōrero i te reo, i matatau, i tino matatau rānei, i runga i te āhua o te reanga pakeke. Ko ngā tāngata Māori i waenga i te 15-24 tau, me ērā i runga ake i 55 tau te hunga ka kitea he āhua matatau ki te kōrero i te reo Māori, he kaha ake rānei i tērā.

Reanga pakeke (ngā tau)Ōrau
15-2421
25-3419.1
35-4418.4
45-5415.4
55+21
18.823.1
16.921.2
16.120.7
13.517.4
19.122.9

“Kei roto pea i ngā ōrautanga tiketike o ngā taiohi, o ngā pakeke taitamariki e mōhio ana ki te kōrero i te reo Māori te whakaahuatanga o te ngawhātanga mai o ngā horopaki ara reo Māori, horopaki ako reo Māori, i ngā ngahuru tau tata,” te kī a Tākuta Claire Bretherton, te kaiwhakahaere, tatauranga oranga me ngā whare noho.

“O te hunga Māori i waenga i te 15 me te 34 tau e mōhio ana ki ētahi kīanga Māori mā rātou, 45 ōrau e kī ana i ākona e rātou i te Kōhanga reo, i te Kura Kaupapa Māori, i te Wharekura rānei. I piki anō tēnei ki te 68 ōrau mō te hunga e āhua matatau ana ki te kōrero i Te reo Māori, he kaha ake rānei.”

I kohia ngā raraunga tuatahi mō ngā huarahi i ākona ai te reo Māori i roto i Te Kupenga i te tau 2018. Nā konei ka mōhiotia e tātou he rerekē ngā ara ako i te reo puta noa i ngā reanga pakeke katoa. Mō te hunga he neke atu tō rātou mōhio i ētahi kupu, kīanga ruarua o Te reo Māori, ko te tikanga i kitea nuitia e whāia ana ko te whakarongo me te kōrero ki ngā whanaunga, ki ngā hoa, me ngā hoatata kāore i te noho tahi me rātou (69 ōrau).

Ngā ara i whāia hei ako i Te reo Māori15-24
Te whakarongo me te kōrero ki ngā mātua me ētahi atu tāngata i te kāinga e noho ana55.2
“Te whakarongo me te kōrero ki ngā whanaunga me nga hoa64.4
ki ngā kiritata rānei kāore i te noho tahi me koe.”40.6
“Te hoki ki te wā kāinga42.4
ki roto tonu i t/ō iwi65.1
i t/ō hapū”14.3
“Te Kōhanga reo13.8
te Kura Kaupapa Māori50.1
te Wharekura rānei”18.1
“Tētahi atu kura tuatahi52.7
kura tuarua
kura kāinga Māori rānei”
Te ako i tētahi wānanga Māori
Te whai tohu mātauranga i tētahi whare akoranga tuatoru pēnei i te whare wānanga me te kuratini
Te haere ki ngā hui me te whakarongo ki te reo Māori e kōrerotia ana
“Te ako i ngā kaupapa ako i te mahi
i te hapori rānei”
Te whakaako i a koe anō
52.158.4
61.367.5
37.543.8
39.445.5
62.168.1
11.816.8
11.516.2
46.853.4
15.720.4
49.356.2
Ngā ara i whāia hei ako i Te reo Māori25-34
Te whakarongo me te kōrero ki ngā mātua me ētahi atu tāngata i te kāinga e noho ana59.1
“Te whakarongo me te kōrero ki ngā whanaunga me nga hoa70.7
ki ngā kiritata rānei kāore i te noho tahi me koe.”44.9
“Te hoki ki te wā kāinga47.1
ki roto tonu i t/ō iwi61.7
i t/ō hapū”27.7
“Te Kōhanga reo22.8
te Kura Kaupapa Māori64.2
te Wharekura rānei”26.3
“Tētahi atu kura tuatahi68.7
kura tuarua
kura kāinga Māori rānei”
Te ako i tētahi wānanga Māori
Te whai tohu mātauranga i tētahi whare akoranga tuatoru pēnei i te whare wānanga me te kuratini
Te haere ki ngā hui me te whakarongo ki te reo Māori e kōrerotia ana
“Te ako i ngā kaupapa ako i te mahi
i te hapori rānei”
Te whakaako i a koe anō
55.762.5
67.474
41.148.7
43.151.1
58.165.4
24.431
19.825.8
60.967.6
22.929.7
65.372.1
Ngā ara i whāia hei ako i Te reo Māori35-44
Te whakarongo me te kōrero ki ngā mātua me ētahi atu tāngata i te kāinga e noho ana57.4
“Te whakarongo me te kōrero ki ngā whanaunga me nga hoa69.2
ki ngā kiritata rānei kāore i te noho tahi me koe.”47.3
“Te hoki ki te wā kāinga30
ki roto tonu i t/ō iwi55.1
i t/ō hapū”35
“Te Kōhanga reo29.1
te Kura Kaupapa Māori70.6
te Wharekura rānei”34
“Tētahi atu kura tuatahi63
kura tuarua
kura kāinga Māori rānei”
Te ako i tētahi wānanga Māori
Te whai tohu mātauranga i tētahi whare akoranga tuatoru pēnei i te whare wānanga me te kuratini
Te haere ki ngā hui me te whakarongo ki te reo Māori e kōrerotia ana
“Te ako i ngā kaupapa ako i te mahi
i te hapori rānei”
Te whakaako i a koe anō
53.860.9
64.973.5
43.251.4
26.433.5
50.859.3
31.638.5
25.333
67.274.1
29.838.2
59.766.3
Ngā ara i whāia hei ako i Te reo Māori45-54
Te whakarongo me te kōrero ki ngā mātua me ētahi atu tāngata i te kāinga e noho ana58.4
“Te whakarongo me te kōrero ki ngā whanaunga me nga hoa68.9
ki ngā kiritata rānei kāore i te noho tahi me koe.”52
“Te hoki ki te wā kāinga27.3
ki roto tonu i t/ō iwi47.6
i t/ō hapū”41.1
“Te Kōhanga reo28.8
te Kura Kaupapa Māori70.7
te Wharekura rānei”36.3
“Tētahi atu kura tuatahi66.1
kura tuarua
kura kāinga Māori rānei”
Te ako i tētahi wānanga Māori
Te whai tohu mātauranga i tētahi whare akoranga tuatoru pēnei i te whare wānanga me te kuratini
Te haere ki ngā hui me te whakarongo ki te reo Māori e kōrerotia ana
“Te ako i ngā kaupapa ako i te mahi
i te hapori rānei”
Te whakaako i a koe anō
54.262.6
6572.9
47.556.5
23.431.1
43.252.1
36.545.8
25.332.3
66.874.6
3240.7
62.170.1
Ngā ara i whāia hei ako i Te reo Māori55+
Te whakarongo me te kōrero ki ngā mātua me ētahi atu tāngata i te kāinga e noho ana70.9
“Te whakarongo me te kōrero ki ngā whanaunga me nga hoa72.1
ki ngā kiritata rānei kāore i te noho tahi me koe.”59.9
“Te hoki ki te wā kāinga20.2
ki roto tonu i t/ō iwi20.8
i t/ō hapū”35.1
“Te Kōhanga reo19.8
te Kura Kaupapa Māori73.9
te Wharekura rānei”30.9
“Tētahi atu kura tuatahi62.9
kura tuarua
kura kāinga Māori rānei”
Te ako i tētahi wānanga Māori
Te whai tohu mātauranga i tētahi whare akoranga tuatoru pēnei i te whare wānanga me te kuratini
Te haere ki ngā hui me te whakarongo ki te reo Māori e kōrerotia ana
“Te ako i ngā kaupapa ako i te mahi
i te hapori rānei”
Te whakaako i a koe anō
6873.7
68.975.3
56.463.4
1822.5
18.323.3
31.838.5
17.222.5
70.877
27.634.2
59.466.4

He maha kē atu te hunga nō ngā whakatupuranga taiohi mōhio ki te kōrero i Te reo Māori (mai i te 15-34) i ako i ngā horopaki ara reo Māori, pēnei i Te Kōhanga reo, te Kura Kaupapa Māori, te Wharekura rānei, tērā i te hanga pakeke kē atu. O te hunga he neke kē atu tō rātou mōhio ki te kōrero i Te reo Māori i ētahi kupu, kīanga ruarua, 42 ōrau o ngā taiohi 15-24 tau, me tētahi 47 ōrau o ngā pakeke 25-34 tau i kī, he pērā tā rātou huarahi ako i Te reo Māori. Waihoki, 65 ōrau o ngā taiohi 15-24 tau, 62 ōrau hoki o ngā pakeke 25-34 tau i kī, i ako i roto i ētahi atu kura tuatahi, kura tuarua, kura kāinga Māori rānei, engari, mō te hunga kei runga ake i te 55 tau, he 21 ōrau i pērā.

He mea nui ki ngā reanga pakeke katoa te kōrero ki te whānau me ngā hoa, me te haere ki ngā hui. Otiia, ki ngā rōpū taipakeke, he mea tino hira te tukutuku o te reo i ngā horopaki ā-kāinga, ā-whānau. Whitu tekau mā tahi ōrau o ngā pakeke kei te 55 tau, kei runga ake rānei, he mōhio ki tētahi wāhi o Te reo Māori, e kī ana i ākona nā roto i te noho ki te whakarongo me te kōrero ki ngā mātua me ētahi atu tāngata i te kāinga e noho ana. He tino pikinga ake tēnei i ētahi katoa atu o ngā reanga pakeke.

“Ka taea ēnei mōhiotanga hou mō ngā ara i ākona ai Te reo Māori te whakamahi i roto i ngā whakawhitiwhiti kōrero mō ngā rautaki whakarauora i Te reo Māori,” e ai ki a Tākuta Bretherton.

Me mōhio

He tārewa noa ngā raraunga kua whakaaturia i konei. I whakamahia e mātou ngā mōhiotanga taupori tino pai e wātea ana, hei whakatūtika i ngā raraunga mai i ērā i whakautu i te uiuinga kia tika ai te whakaahua i te taupori Māori katoa. Ahakoa tērā, nā ngā pōraru o te whakaoti i te taupori noho ā-kāinga e matapaetia ana (ERP), i muri i te tatauranga o 2018, ehara ngā waitohu e whakamahia nei i te mea tūturu.

Uiuinga hunga pāpāho

James Weir

/Stats NZ Public Release. View in full here.