E manaaki ana ngā wahine Māori i te whānau me te whenua

He mahi taketake te mahi a ngāi wāhine Māori ki te tiaki i ō rātou whānau, me te taiao, ā, he mahi nui tēnei mō te pāpori katoa, e ai ki Tatauranga Aotearoa Stats NZ i te rā nei.

I kohia ngā raraunga mō ngā wāhine Māori i te Kupenga 2018, i te tirohanga ki te toiora Māori. Tata ki te 8,500 ngā pakeke he momo Māori, he uri Māori hoki/rānei, i whakautu i te tirohanga.

“He nui ngā wa ka riro mā te wahine whakatairanga i ngā mahi tuku iho i roto i te whānau me te hapori nui tonu,” e ai ki te kaiwhakahaere toiora, whare hoki ki a Tākuta Claire Bretherton.

“E noho ana ko ngā wāhine Māori ki te ārahi i ō rātou whānau, hapori hoki ki te tiaki i te ahurea Maori, i tētahi atu, i te taiao anō hoki.”

Kotahi haurua o ngā wāhine Māori (50 ōrau) i kī, he mea tino hira, he āhua rānei, kia whai wāhi ki te ahurea Māori, ā, 41 ōrau o ngā tāne Māori i kōrero pērā anō hoki.

Ina uia mō ō rātou wheako i te tau i mua i te tirohanga, 63 ōrau o ngā wāhine Māori i kī, kua whakawhiti kōrero, i rapu kōrero rānei mō te whakapapa, mō ngā kōrero tuku iho a te whānau, 55 ōrau kua haere ki tētahi marae, ā, 51 ōrau kua tiri i te ahurea Māori ki ētahi atu.

Tata ki te 9 o ngā wāhine Māori 10 (87 ōrau) i kī, he mea tino hira, āhua hira rānei te tiaki i te taiao. I roto i te 12 marama kua hipa ake, 30 ōrau o ngā wāhine Māori i kī, kua whai wāhi rātou ki ngā mahi tiaki i te taiao, pēnei i te whakaora i ngā rerenga wai, i te whakatō rākau, i te ārai kīrearea, i te tahitahi takutai. Waihoki, 25 ōrau i kī, kua tiaki rātou i ngā pae Māori hira, pēnei i ngā urupā me ngā marae.

Mahi nui ai ngā wāhine Māori mō ō rātou hapori

Ina uia ngā wāhine mō ngā mahi kore-utu kua mahia e rātou i roto i ngā wiki e whā ki muri, 44 ōrau o ngā wāhine Māori i kī, kua āwhina i tētahi tangata o tō rātou whare ki te tunu kai, ki te horoi, ki te ngaki māra, ki ngā mahi tapitapi, ki ētahi atu mahi i te kāinga rānei. He pērā anō ngā ōwehenga i āwhina i ngā kura, i ngā whare karakia, i ngā karapu hākinakina, i ētahi atu rōpū hapori, whakahaere hapori rānei, kua tiaki tamariki noho i tētahi atu whare rānei.

Ōrau
I āwhina i ngā mahi a te kāinga (mō tētahi atu kāinga)44.1
I tiaki i tētahi tamaiti (i taua kāinga anō)43.2
“I āwhina mō/mā roto i ngā rōpū hapori41.8
whakahaere rānei”41.9
I tiaki i tētahi tamaiti (i tētahi atu kāinga)32.8
I tuku tētahi atu āwhina (mō tētahi atu kāinga)16.7
“I āwhina i/mā roto i tētahi marae13.3
hapū13.4
iwi rāne”
“I manaaki i te hunga māuiui
i te hunga hauā
i ngā pakeke rānei (i tētahi atu kāinga)”
“I manaaki i te hunga māuiui
i te hunga hauā
i ngā pakeke rānei ( i taua kāinga anō)”
42.545.6
41.445.1
40.143.4
40.243.5
31.134.5
15.318
12.114.6
12.214.5

Nui atu te ōrau o te makihuhunu ki ngā wāhine Māori

Ahakoa ngā mahi nunui o ngā wāhi Māori ki tō tatou hapori, 69 ōrau i kī, kua tūpono ki te makihuhunu i tētahi wā i ō ratou rā i te ao nei. O ēnei, neke atu i te haurua (54 ōrau) i kī, nā tō rātou momo tangata, momo iwi rānei. I tuku kōrero mai ngāi wāhine Māori he iti iho tō rātou whakapono ki ngā tāngata, me ngā whare o Aotearoa, tēnā i te taumata o te whakapono ki te taupori katoa i te tirohanga pāpori ahuwhānui o 2018.

Te taupori o Aotearoa (GSS 2018)
Ngā tāngata o Aotearoa6.8
Ngā kōti6.9
Te mātauranga7
Te hauora6.9
Te hunga pāpāho4.9
Ngā pirihimana7.9
6.86.9
6.86.9
6.97
6.87
4.84.9
7.87.9
Ngā wāhine Māori (TK 2018)
Ngā tāngata o Aotearoa5.8
Ngā kōti5.8
Te mātauranga5.8
Te hauora5.8
Te hunga pāpāho3.6
Ngā pirihimana6.2
5.75.9
5.75.8
5.75.9
5.75.9
3.53.6
6.16.3

E uru nui ana ngāi wāhine Māori ki te pāpori

Ahakoa tērā, he tiketike tonu te urunga o ngā wāhine Māori ki ngā take pāpori, kirirarau rānei. Tata ki te 9 i roto i te 10 o ngā wāhine Māori (88 ōrau) i kī, kua pōti i roto i te pōtitanga whānui o 2017, kia whakatairitea ki te 81 ōrau o ngā tāne Māori. I tua atu i tērā, 68 ōrau o ngā wāhine Māori i kī, kua pōti rātou i tētahi pōtititanga kāwanatanga i ngā tau e toru ka hipa ake, kia whakatairitea ki te 61 ōrau o ngā tāne Māori.

“Ka kitea i konei te hiahia mō te mana motuhake i waenga i ngāi wāhine Māori, me te hira o tēnei āhua” e ai ki a Claire.

Uiuinga hunga pāpāho

James Weir

/Stats NZ Public Release. View in full here.