E tupu tonu ana te matatau me te tautoko i te reo Māori

Kei te pai haere ngā tāngata o Aotearoa ki te kōrero i te reo Māori, ā, kei te kaha ake hoki te tautoko i tōna whakamahinga i roto i ngā mahi o ia rā, e ai ki te kōrero a Tatauranga Aotearoa Stats NZ i te rā nei.

Ka kitea i roto i ngā raraunga hou mai i te Tirohanga Pāpori Whānui (GSS) 2021, i kohia i waenga i ngā marama o Āperira me Ākuhata 2021, kua piki haere te mōhio o ngā tāngata o Aotearoa (neke atu i te 15 tau te pakeke) ki te kōrero i te reo Māori i roto i ngā kōrerorero noa o ia rā.

Mai i te tau 2018 kua piki hoki te ōwehenga o ngā tāngata ka kaha ki te kōrero kia neke atu i ngā kupu me ngā kīanga ruarua noa mai i te 24 ōrau ki te 30 ōrau. E whai ana tēnei i tētahi pikinga iti iho o mua i waenga i te tau 2016 me te tau 2018.

Kua tino piki hoki te ōwehenga o ngā tāngata matatau ki te kōrero i te reo Māori kia pai tonu te reo mai i te 6.1 ōrau i te tau 2018 ki te 7.9 ōrau i te tau 2021- kātahi anō he pikinga rahi pēnei o te matatau ki te reo Māori ka kitea i roto i ngā raraunga o GSS.

“Kei ēnei raraunga ka kitea he pikinga ake tino pai o te matatau o ngā tāngata o Aotearoa ki te kōrero i te reo Māori,” e ai ki te kaiwhakahaere mahi, toiora matua, ki a Becky Collett.

E mōhio ana ki te kōrero i te reo Māori i roto i ngā kōrerorero o ia rā2016
“Kāore i nui atu i ētahi kupu ruarua78.8
kīanga rānei”15
Kāore i te tino pai6.2
Āhua pai tonu
77.779.9
14.016.0
5.56.9
E mōhio ana ki te kōrero i te reo Māori i roto i ngā kōrerorero o ia rā2018
“Kāore i nui atu i ētahi kupu ruarua76.4
kīanga rānei”17.5
Kāore i te tino pai6.1
Āhua pai tonu
75.177.7
16.318.7
5.56.7
E mōhio ana ki te kōrero i te reo Māori i roto i ngā kōrerorero o ia rā2021
“Kāore i nui atu i ētahi kupu ruarua70
kīanga rānei”22.1
Kāore i te tino pai7.9
Āhua pai tonu
67.772.3
20.024.2
6.89.1

Tata ki te hauwhā o te hunga Māori kei te kōrero i te reo Māori hei reo tuatahi

I ngā raraunga hou nei, tata ki te hauwhā (23 ōrau) o ngāi Māori e kī ana e kōrero ana rātou i te reo Māori hei reo tuatahi i roto i ō rātou reo, he pikinga ake tēnei i te 17 ōrau mai i 2018. He tino kaha kē atu te hunga Māori ki te kōrero i te reo Māori, kia pai tonu te kōrero, ina whakaritea ki ētahi atu momo iwi, i matatau tētahi 34 ōrau o ngāi Māori ki te kōrero i te reo Māori, kia pai tonu te reo, kia whakaritea tēnei ki te 7.9 ōrau o te taupori whānui.

I kitea tētahi hekenga āhua nui tonu o te ōwehenga o ngāi Māori i kī kāore i mōhio ki te kōrero i te reo Māori (i mōhio ki te kōrero i ētahi kupu me ētahi kīanga ruarua, kāore i nui atu te mōhio i tērā), arā, i heke mai i te 36 ōrau i te tau 2016 ki te 29 ōrau i te tau 2021.

I roto i ētahi atu momo iwi, i piki ake te ōwehenga o ngā iwi o te Moana-nui-a-Kiwa i mōhio ki te kōrero i te reo Māori kia nui atu i ētahi kupu ruarua, kīanga ruarua rānei, mai i te 29 ōrau i te tau 2018, ki te 45 ōrau i te tau 2021. Ahakoa rā, me maumahara tātou, ka āhei te tangata ki te piri ki ētahi momo iwi maha, ā, 15 o ngā tāngata o te Moana-nui-a-Kiwa i kī, he uri Māori hoki rātou, i te tau 2021.

E 3 i roto i te 5 ngā tāngata o Aotearoa e whakaaro ana me noho te reo Māori hei kaupapa matua i ngā kura tuatahi

I piki te tautoko mō te whakamahinga i te reo Māori mai i 2018. I kitea i roto i ngā raraunga o 2021:

  • 62 ōrau (he pikinga ake i te 57 ōrau) o ngā tāngata i whakaae, i tino whakaae rānei me noho te reo Māori hei kaupapa matua i ngā kura tuatahi
  • 57 ōrau (he pikinga ake i te 53 ōrau) o ngā tāngata i whakaae, i tino whakaae rānei me whakatenatena te kāwanatanga, me tautoko hoki i te whakamahinga o te reo Māori, i roto i ngā mahi o ia rā
  • 56 ōrau (he pikinga ake i te 51 ōrau) o ngā tāngata i whakaae, i tino whakaae rānei me puta ngā pānui i ngā huarahi me ngā whare i roto i te reo Māori me te reo Ingarihi
  • 44 ōrau (he pikinga ake i te 39 ōrau) o ngā tāngata i whakaae, i tino whakaae rānei he mea pai kia mōhio ngā tāngata katoa e noho ana i Aotearoa ki te kōrero i te reo Māori me te reo Ingarihi.

I kitea hoki ētahi pikinga pēnei i waenga i ngā tau 2016 me 2018, ā, hei waitohu tēnei i te pikinga tūturu o te tautoko i te whakamahinga o te reo Māori.

”Kei te whakaae2016
kei te kaha whakaae rānei”53.9
Me noho te reo Māori hei kaupapa matua i ngā kura tuatahi50.1
“Me whakatenatena45.2
me tautoko hoki te Kāwanatanga i te whakamahinga o te reo Māori i ngā āhuatanga o ia rā”35.4
Me puta ngā pānui i ngā huarahi me ngā whare ki te reo Māori me te reo Pākehā
He mea pai kia mōhio ngā tāngata katoa e noho ana i Aotearoa ki te kōrero i te reo Māori me te reo Ingarihi
52.555.3
48.651.6
43.946.6
34.136.6
”Kei te whakaae2018
kei te kaha whakaae rānei”56.5
Me noho te reo Māori hei kaupapa matua i ngā kura tuatahi53.4
“Me whakatenatena50.5
me tautoko hoki te Kāwanatanga i te whakamahinga o te reo Māori i ngā āhuatanga o ia rā”39.4
Me puta ngā pānui i ngā huarahi me ngā whare ki te reo Māori me te reo Pākehā
He mea pai kia mōhio ngā tāngata katoa e noho ana i Aotearoa ki te kōrero i te reo Māori me te reo Ingarihi
55.058.1
52.054.7
49.151.9
37.841.0
”Kei te whakaae2021
kei te kaha whakaae rānei”61.9
Me noho te reo Māori hei kaupapa matua i ngā kura tuatahi56.7
“Me whakatenatena56
me tautoko hoki te Kāwanatanga i te whakamahinga o te reo Māori i ngā āhuatanga o ia rā”44.2
Me puta ngā pānui i ngā huarahi me ngā whare ki te reo Māori me te reo Pākehā
He mea pai kia mōhio ngā tāngata katoa e noho ana i Aotearoa ki te kōrero i te reo Māori me te reo Ingarihi
59.963.9
54.459.0
53.758.3
41.646.7

I te tino teitei kē atu te tautoko i te reo Māori i waenga i te hunga Māori, ina whakaritea ki te taupori katoa. Ko tōna 80 ōrau o ngāi Māori i kī, kei te whakaae, kei te kaha whakaae rānei me whakatenatena, me tautoko hoki te kāwanatanga i te whakamahinga i te reo Māori i roto i ngā mahi o ia rā, ā, i whakaae te 85 ōrau, i tino whakaae rānei, me noho te reo Māori hei kaupapa matua i ngā kura tuatahi.

Kei mua noa atu te rangatahi e hīkoi ana mō te ahunga whakamua o te reo Māori

Mō te taupori nui tonu, i te āhua heke te matatau ki te reo Māori i te pikinga ake o te pakeke o te tangata. Ko te hunga tino āhei ki te kōrero i te reo Māori, kia nui atu i ētahi kupu, kīanga ruarua nei, ko te hunga i waenga i te 15-24 tau, me te 25-34 tau, arā, i eke ki te 41 ōrau me te 43 ōrau ēnei rōpū. Ko te tino pikinga ake i kitea i waenga i te reanga 25-34 te pakeke – i piki te ōwehenga i mōhio ki te kōrero, kia nui atu i ētahi kupu, kīanga ruarua noa, i te 27 ōrau i te tau 2018. He tino nui kē atu tēnei i te pikinga ake i kitea i waenga i te taupori katoa.

I kitea hoki tētahi pikinga nui (atu i te 6.3 ōrau ki te 13 ōrau) i te ōwehenga o ngā tāngata i te reanga 25-34 i kī, i te matatau rātou ki te kōrero i te reo Māori kia pai tonu te kōrero, ina whakaritea ki tētahi pikinga ake iti iho (mai i te 6.1 ōrau ki te 7.9 ōrau) mō te taupori katoa.

Reanga ā-tau2016
15-2428.4
25-3425.7
35-4425.4
45-5417.6
55-6417.4
65-7414.2
75+10.2
Taupori katoa21.2
25.031.8
22.828.6
22.728.2
15.419.8
14.820.1
11.816.6
7.413.0
20.122.3
Reanga ā-tau2018
15-2433.9
25-3426.6
35-4426.7
45-5421.2
55-6420.1
65-7415.4
75+11.1
Taupori katoa23.6
30.137.7
23.729.4
23.829.5
18.523.9
17.223.0
13.017.8
8.613.5
22.324.9
Reanga ā-tau2021
15-2441.3
25-3443.5
35-4430.8
45-5428.7
55-6421.4
65-7418.2
75+9.6
Taupori katoa30
35.547.2
38.148.8
26.535.1
23.833.5
17.125.7
13.522.9
6.213.1
27.732.3

He kaha kē atu hoki ngā reanga taiohi ki te tautoko i te whakamahinga o te reo Māori, tēnā i ngā reanga o runga ake. Otirā, i kitea he tino kaha ake te tautoko a ngā reanga mai i 15-44 mō te whakamahinga i te reo Māori i ngā horopaki katoa, tēnā i te hunga kei runga ake i te 45 tau te pakeke. Ahakoa, kua piki ake te tautoko i te whakamahinga o te reo Māori mai i 2016 mō ngā reanga e rua.

“Kei te kite atu mātou i roto i ngā raraunga ko ngā taiohi o Aotearoa te hunga kei te kawe whakamua i ngā whakapikinga o te matatau ki te reo, me te tautoko i te reo,” e ai ki a Becky.

“Mā ēnei raraunga ka puta ētahi māramatanga hira mō te whakarauoratanga o te reo Māori i Aotearoa.”

/Stats NZ Public Release. View in full here.